Komunikacja i mowa osób z autyzmem

Komunikacja między osobą prowadzącą zajęcia a uczestnikami zajęć, jest jednym z kluczowych czynników wpływających na dobrą praktykę. Jednym z istotniejszych problemów osób z autyzmem, jest deficyt w sferze komunikacji, co może rodzić komplikacje podczas prowadzenia zajęć. Osoby z autyzmem, nie posługujące się komunikacją werbalną, wymagają szczególnej uwagi. Należy pamiętać o tym, iż taka osoba będzie miała trudności w zakomunikowaniu instruktorowi o tym iż np. czuje jakiś dyskomfort wynikający z wykonywanego przez nią ćwiczenia, lub w zakomunikowaniu jakiejś bardziej prozaicznej rzeczy np. skorzystania z WC lub napicia się wody.

Piktogram został stworzony za pomocą programy Boardmaker

Większość osób z autyzmem wykazuję bardzo charakterystyczną dla tego zaburzenia cechę: brak wykorzystywania mowy do komunikowania się (Bobkowicz - Lewartowska L., 2005).

Posługując się kryteriami diagnostycznymi zawartymi w ICD-10 i DSM-IV-TR, dotyczącymi komunikowania się dzieci najmłodszych (do drugiego-trzeciego roku życia) w tym obszarze występują trudności. Kryteria te wymieniają: echolalię, idiosynkratyczne używanie słownika i odwracanie zaimków, natomiast większość dzieci z autyzmem w tym wieku w ogóle nie mówi. Zaburzenia wysterują natomiast w innych obszarach komunikacji. Można zaobserwować je w porozumiewaniu się niewerbalnym, gdzie jasno widać, iż dziecko nie potrafi kompensować trudności wynikających z tego, iż nie mówi. Natomiast u dzieci z autyzmem, które posługują się mową werbalna, jej rozwój najczęściej jest zaburzony lub wyraźnie opóźniony (Pisula, 2005).

Istnieją również informacje, iż w rozwoju mowy u dzieci z autyzmem nie występuje gaworzenie, a jeśli występuje to tylko w szczątkowej formie (Chmielińska, 1998; Hollin, Rutter, 1987, za: Pisula, 2005).

Mowa u osób z autyzmem jest najczęściej na niższym poziome niż funkcje niewerbalne. Najczęściej można stwierdzić, iż mowa u tych osób jest opóźniona, nastąpił jej regres, zahamowanie lub zaburzenie, a także jej niewykształcenie (Bobkowicz - Lewartowska L., 2005).

W fazie prewerbalnej dzieci z autyzmem stosują nietypowe sposoby porozumiewania się. Bardzo rzadko używaj gestów, wokalizują lub komunikują się za pomocą spojrzeń. Do wspomagania komunikacji nie używają mimiki, nie potakują głową, nie uśmiechają się (Ricks, Wing, 1975, za: Pisula, 2005).

Jednym z najczęstszych form mowy osób z autyzmem jest echolalia. Echolalię dzieli się na kategorie ze względu na czas oraz warunki, w jakich ona występuje:

a) echolalia bezpośrednia – powtórzenie dźwięków, wyrazów, zdań fraz natychmiast po ich usłyszeniu;

b) echolalia pośrednia, odroczona – po pewnym czasie zostaje powtórzona całą zasłyszaną treść, np. reklamę, wypowiedzi, czy melodię;

c) echolalia łagodna lub funkcjonalna – w mowie dziecka występuje dużo oddzielnych wyrazów, które są związane z poszczególnymi sytuacjami, zainteresowaniami dziecka. Jeżeli dziecko z autyzmem zdolne jest do użycia echolalii w sposób adekwatny i prowadzi prosty dialog, uznajemy to za bardzo duży sukces w komunikacji (Bobkowicz-Lewartowska L., 2005).

W mowie osób z autyzmem, występują również nieprawidłowości w używaniu zaimków. Większość z tych osób mówi o sobie w trzeciej osobie, używając zaimka „ty”, lub mówiąc o sobie używając imienia innej osoby np. „Grześ chce jeść” (Pisula, 2005).

Kolejnym problemem w mowie osób z autyzmem jest występowanie stereotypii językowych. Najczęstszymi objawami stereotypii językowych jest powtarzanie przez osoby z autyzmem fragmentów filmów, reklam, programów telewizyjnych. Warto nadmienić, iż stereotypie językowe nie pełnia funkcji komunikacyjnych (Pisula, 2005).

Osoby z autyzmem, wykazują dużą trudność w wyrażaniu oraz rozumieniu komunikatów niewerbalnych, oraz nie używają gestów do kompensowanie problemów związanych z komunikacją werbalna. Dominują u nich natomiast gesty proste, instrumentalne, służące uniknięciu lub zakończeniu interakcji. Prozodia wypowiedzi osób z autyzmem również jest zaburzona. Takie osoby nie potrafią odpowiednio intonować oraz modulować głosem, przez co ich wypowiedzi są monotonne., a ich mimika jest bardzo uboga (Bobkowicz-Lewartowska L., 2005).

Osoby z autyzmem bardzo często nie używają gestu wskazującego w celu ukierunkowania uwagi innej osoby na interesujący dla nich obiekt, ale używają do tego celu ręki innej osoby, jako narzędzia. Najczęściej odbywa się to bez jednoczesnego kontaktu wzrokowego, oraz bez dążności do nawiązana jakiegokolwiek kontaktu (Pisula, 2005).

Symbole PCS (Picture Communication Symbols).

Dla osób z autyzmem, posiadających poważne deficyty komunikacyjne, bardzo pomocne mogą okazać się symbole PCS tworzące bazę do programu Boardmaker, który zawiera ponad 3500 symboli i może być wykorzystywany do tworzenia różnorodnych tablic komunikacyjnych, arkuszy ćwiczeń itp.

Poniżej przedstawiam propozycję "zasad dobrego zachowania", które powinny przestrzegać osoby z autyzmem uczestniczące w zajęciach jogi. Take "zasady" warto przypomnieć wraz z uczestnikami przed każdymi zajęciami oraz powiesić je w widocznym miejscu sali, aby w każdej chwili mieć możliwość przypomnienia "zasad" dzieciom, które się do nich nie stosują.

Zasady zostały zaporzyczony ze strony http://omazingkidsllc.com

Podczas zajęć mamy wiele możliwości do pobudzania uczestników zajęć do komunikowania się z instruktorem lub innymi uczestnikami zajęć. Do tego celu może okazać się przydatna, zaproponowane przeze mnie tablica komunikacyjna, na której zawarte są podstawowe komunikaty, które mogą zwiększyć poczucie bezpieczeństwa i komfortu podczas zajęć zarówno dla osoby z autyzmem jak i instruktora.

Tablica została zaporzyczona ze strony: 

http://jrodriguez89.blogspot.com/2012/07/augmentative-and-alternative.html

Bibliografia:

Bobkowicz – Lewartowska, Lucyna, Autyzm dziecięcy – zagadnienia diagnozy i terapii. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005.

Pisula E., Małe dziecko autystyczne. Diagnoza i terapia. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005.

Autor:

Mariusz Żelazko

Pedagog specjalny, instruktor jogi